Ortopedik rehabilitasyon, kas–iskelet sistemini etkileyen yaralanmalar, hastalıklar ve cerrahi işlemler sonrasında ağrıyı azaltmayı, hareketi geri kazandırmayı ve fonksiyonel bağımsızlığı artırmayı amaçlayan yapılandırılmış bir süreçtir. Cerrahi gerektiren veya gerektirmeyen ortopedik sorunlarda ameliyat öncesi ve sonrası dönemde değerlendirme ve iyileşme yönetimini içerir.
Kapsadığı başlıca durumlar
- Travma ve cerrahi sonrası:
Örnekler: Kırıklar, bağ/menisküs yırtıkları (ACL, menisküs), rotator kılıf tamiri, kalça–diz protezi, omurga cerrahileri.
Bu durumlarda ağrı kontrolü, ödem yönetimi, yara ve hareket kısıtlılığının giderilmesi ile güvenli yüklenme ve fonksiyonel dönüş hedeflenir.
- Spor yaralanmaları:
Örnekler: Tendinopatiler, kas yırtıkları, burkulmalar, stres kırıkları.
Performansa dönüş için doku iyileşme fazına uygun yükleme, kuvvet–denge–koordinasyon ve spor-spesifik hazırlık planlanır.
- Kronik ortopedik sorunlar:
Örnekler: Osteoartrit, bel–boyun ağrısı, skolyoz ve postür bozuklukları, plantar fasciitis, omuz sıkışma.
Ağrı modülasyonu, eklem koruma, hareket kalitesi ve yaşam tarzı düzenlemeleri ön plandadır.
- Nöromüsküler ve periferik etkilenimler:
Örnekler: Periferik sinir sıkışmaları (karpal tünel), nöropatik ağrı ile kas-iskelet ilişkili disfonksiyonlar.
Duyu–motor entegrasyon, yük dağılımı ve ergonomiyle semptomların azaltılması hedeflenir.
Fizyoterapinin rolü ve kullanılan yöntemler
- Değerlendirme ve hedefleme:
İçerik: Ağrı, eklem hareket açıklığı, kuvvet, denge, yürüyüş/teknik analizi, fonksiyonel testler; ameliyat protokollerine göre dönem hedefleri.
Bu çerçeve, cerrahi olsun olmasın ortopedik sorunlarda kişiye özgü bir yol haritası sunar.
- Ağrı ve ödem yönetimi:
Yaklaşımlar: Manuel terapi, mobilizasyon, sinir dokusu mobilizasyonu, terapötik modaliteler, kompresyon ve pozisyonlama.
Ağrının kontrolü fonksiyonel kapasitenin geri kazanımında temel basamaktır.
- Doku iyileşmesine uygun yükleme:
Prensip: Tendon, bağ, kas ve kemik için faz-temelli progresyon; doz–yoğunluk–frekans ayarı; aşırı yükten kaçınma.
Bu sayede dayanıklılık, kuvvet ve hareket kalitesi güvenli biçimde artar.
- Motor kontrol ve hareket yeniden öğrenme:
Odak: Postür, eklem koruma, teknik düzeltme, propriosepsiyon, denge–koordinasyon ve görev odaklı eğitim.
Spor ve günlük yaşama transfer, ortopedik rehabilitasyonun çekirdeğidir.
- Fonksiyonel ve çevresel düzenlemeler:
İçerik: Ortez–bantlama, yük dağılımı, iş–ev ergonomisi, aktivite modifikasyonu, enerji ekonomisi.
Günlük aktivite ve işlevlerde sürdürülebilir iyileşme sağlar.
Ameliyat öncesi ve sonrası rehabilitasyon
- Prehab (ameliyat öncesi):
Amaç: Dolaşım–solunum kapasitesini artırmak, ödem/ağrıyı yönetmek, hedef kas gruplarını hazırlamak, eğitimle ameliyat sonrası süreci kolaylaştırmak.
Prehab, ameliyat sonrası iyileşmeyi hızlandırır ve komplikasyonları azaltabilir.
- Postop (ameliyat sonrası):
Kapsam: Yara bakımı eğitimi, güvenli mobilizasyon, koruma–yükleme protokolleri, eklem hareket açıklığı ve kuvvetin aşamalı geri kazanımı, fonksiyonel dönüş.
Cerrahi protokollerle uyumlu, dönemlere ayrılmış bir plan uygulanır.
Neden fizyoterapiste danışmalısın?
- Doğru tanımlama ve risk azaltma:
Gerekçe: Ağrı kaynağını, biyomekanik hataları ve doku yüklenmesini doğru saptamak; yanlış egzersiz veya zamanlamayla nüks ve komplikasyonları önlemek.
- Kişiye özel, kanıta dayalı plan:
Gerekçe: Ameliyat türüne, spor dalına, iş/yaşam yüküne ve hedeflerine göre doz–tempo–progresyon belirlemek; gereksiz istiratten kaçınmak.
- Fonksiyonel dönüş ve performans:
Gerekçe: Sadece ağrısızlık değil, güvenli ve verimli hareket; spora/işe dönüş kriterleriyle kalıcı iyileşme sağlamak.
- Yaşam kalitesi ve öz-yeterlik:
Gerekçe: Ağrıyı yönetirken hareket özgürlüğünü, bağımsızlığı ve günlük katılımı artırmak; sürdürülebilir alışkanlıklar kazandırmak.
Özet ve birlikte plan önerisi
- Tanım: Ortopedik rehabilitasyon, kas–iskelet sorunlarında ağrı kontrolü, hareketin geri kazanımı ve fonksiyonel dönüş için yapılandırılmış bir süreçtir.
- Kapsam: Travma/cerrahi sonrası, spor yaralanmaları, kronik ağrılar ve postür/ergonomi temelli problemler.
- Rol: Değerlendirme, ağrı–ödem yönetimi, faz-temelli yükleme, motor kontrol, fonksiyonel ve çevresel düzenlemeler içermektedir.
