Nörolojik rehabilitasyon
Nörolojik rehabilitasyon; beyin, omurilik ve periferik sinir sistemini etkileyen hastalıklar sonrası motor, duyu, konuşma, yutma, bilişsel ve psikososyal işlevlerdeki kayıpları ele alan, kişinin günlük yaşama katılımını ve bağımsızlığını artırmayı amaçlayan kapsamlı bir süreçtir. İnmeyle başlayan hemiparezi, MS’deki atakların bıraktığı denge/koordinasyon sorunları, Parkinson’da bradikinezi ve donma, omurilik yaralanmalarında mobilite ve otonom işlevler gibi geniş bir yelpazeyi kapsar.
Amaçlar ve temel ilkeler
• Fonksiyonel bağımsızlık: Günlük yaşam aktivitelerinde (giyinme, transfer, yürüyüş, iletişim) mümkün olan en yüksek düzeyde bağımsızlık.
• Komplikasyon önleme: Kontraktür, bası yarası, aspirasyon, düşme, spastisiteye bağlı ağrı ve ikincil de-kondisyon gelişimini azaltma.
• Motor ve sensör entegrasyon: Denge, koordinasyon, seçici hareket kontrolü, postüral kontrol ve duyu farkındalığını yeniden eğitme.
• Bilişsel ve psikososyal uyum: Dikkat, yürütücü işlevler, hafıza ve emosyonel adaptasyonu destekleme; aile ve çevreyi sürece dahil etme.
Hangi hastalıklarda işlevseldir?
• İnme (felç): Hemiparezi, neglect, afazi, disfaji, denge sorunlarında fonksiyonel geri dönüşü destekler.
• Omurilik yaralanmaları: Mobilite, transfer, mesane-barsak yönetimi, bası riski ve spastisite kontrolü için programlar.
• Parkinson hastalığı: Bradykinezi, postüral instabilite, donma (freezing), dual-task yürüyüş ve ses/solunum desteği.
• Multipl Skleroz (MS): Yorgunluk yönetimi, ataksi, spastisite, denge ve enerji konservasyonu stratejileri.
• Serebral palsi: Tonus regülasyonu, hareket kalitesini artırma, ortez ve cihaz uyumu, katılım hedefleri.
• ALS ve nöromüsküler hastalıklar: Enerji ekonomisi, yardımcı cihaz, solunum ve yutma güvenliği odaklı destek.
• Guillain–Barré sendromu ve periferik nöropatiler: Kuvvet ve dayanıklılık geri kazanımı, propriosepsiyon, ağrı yönetimi.
• Yüz felci, denge bozuklukları, kas distrofileri: Asimetrilerin azaltılması, vestibüler rehabilitasyon, fonksiyonel iyileşme.
Kullanılan yöntemler ve klinik araçlar
• Nöromotor yeniden öğrenme: Görev odaklı pratik, spesifik ve yoğun tekrar, hata temelli öğrenme, motor imgeleme.
• Yürüme ve denge eğitimi: Zaman-mekân parametreleriyle yürüyüş analizi, treadmill/harici ipuçları, vestibüler egzersizler.
• Spastisite ve tonus yönetimi: Pozisyonlama, seri germe, ortez, fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES); gerektiğinde medikal ekiple botulinum toksini koordinasyonu.
• Üst ekstremite fonksiyonu: CIMT, bimanuel eğitim, ayna terapisi, duyusal re-edukasyon ve ince motor odaklı aktiviteler.
• Konuşma ve yutma: Afazi için dil terapisi, disfaji için güvenli yutma stratejileri ve orofasiyal motor kontrol çalışmaları.
• Bilişsel rehabilitasyon: Dikkat, bellek ve yürütücü işlevlerin günlük yaşama transfer odaklı çalışılması.
• Teknoloji destekleri: Robotik destekli terapi, sanal gerçeklik, biofeedback ve FES uygulamaları uygun profillerde.
• Çevre ve cihaz uyarlamaları: ortezler, baston/walker/tekerlekli sandalye seçimi; ev/işyeri düzenlemeleri ve enerji tasarrufu stratejileri.
Ekip, süreç ve zamanlama
• Multidisipliner yaklaşım: Fizyoterapi, ergoterapi, konuşma-dil terapisi, psikoloji/nöropsikoloji, beslenme ve sosyal hizmet iş birliği.
• Erken başlangıç: Stabilizasyon sonrası erken ve yoğun rehabilitasyon, nöroplastisite pencerelerinden yararlanır.
• Bireyselleştirme: Hedefler ICF çerçevesinde “vücut işlevleri–aktivite–katılım” ekseninde, hastanın değerleri ve çevresine göre belirlenir.
• İzlem ve ölçüm: Objektif değerlendirmeler (ör. Berg, 10MWT, 6MWT, Fugl–Meyer, TUG, BBS, FAC) ile ilerleme ve program güncellemeleri.
Fizyoterapinin somut katkıları
• Fonksiyon ve katılım artışı: Yürüme hızı/mesafesi, el kullanımı, transfer bağımsızlığı ve düşme riskinde iyileşmeler.
• Komplikasyonların azalması: Kontraktür, bası yarası, aspirasyon ve de-kondisyon risklerinin düşmesi.
• Yaşam kalitesi: Ağrı yönetimi, yorgunluk kontrolü, sosyal katılım ve öz-yeterlik hissinde artış.
• Aile eğitimi: Ev programları, güvenli bakım teknikleri ve enerji yönetimiyle sürdürülebilirlik.
Kısa bir özet
• Tanım: Nörolojik sistem hasarı sonrası işlev ve katılımı artırmaya odaklı, hedefe yönelik ve disiplinler arası süreç.
• Hastalıklar: İnme, omurilik yaralanmaları, Parkinson, MS, SP, ALS, GBS, periferik nöropatiler ve denge bozuklukları.
• Yöntemler: Görev odaklı eğitim, denge/yürüme, spastisite yönetimi, FES/robotik, konuşma-yutma ve bilişsel rehabilitasyon.
• Sonuç: Erken, yoğun ve kişiye özel fizyoterapi; bağımsızlığı, güvenliği ve yaşam kalitesini anlamlı biçimde artırır.
